Ook in 2020 hebben we niet stilgezeten in onze tuin en in het voedselbos. Stapje voor stapje voegen we elk jaar nieuwe elementen toe, zodat we ook elk jaar kunnen evalueren wat er wel of niet werkt op onze grond. We kiezen ook bewust voor kleine stapjes, zodat we de natuur zelf ruimte kunnen geven om te groeien. Nu 2021 uit de starblokken geschoten is, is het tijd voor een overzichtje van onze werkzaamheden.

Van bloemenweide naar minivoedselbos

In onze voortuin hadden we enerzijds een wadi en anderzijds een bloemenweide aangelegd. In de bloemenweide hebben we ondertussen 4 laagstam boompjes aangeplant: een mispel, een grootvruchtige krentenboom en twee kornoeljes (Cornus Kousa Chinensis en Cornus Kousa Milky Way). Aangezien er niet meer veel variatie in de bloemenweide te vinden was en de bomen wat meer voeding nodig hebben (en de bloemenweide net niet), hebben we het idee opgevat om dit stukje tuin om te vormen tot een experimenteel minivoedselbos.

De hoogste laag van dit “tiny food forest” bestaat dus uit enkele laagstambomen en het heeft een oppervlakte van ongeveer 4m x 14m. Aan de westzijde (straatkant) is enkele jaren geleden reeds een doornige haag aangeplant, bestaande uit sleedoorn, duindoorn en meidoorn. De voormalige bloemenweide naast de haag hebben we nu verder aangevuld met extra kleinere struiken: gojibes, gagel, dwergkwee, rode/witte/roze bes, brem, grote bergthee, honingbes en theeplant (Camellia sinensis). Tot slot hebben we een lijstje met interessante bodembedekkers gemaakt: bosaardbei, dropplant, Roomse kervel, doorlevende braam, daslook, wilde akelei, brave hendrik, goudveil, citroenmelisse, japans hoefblad, smeerwortel en maagdenpalm. Een deel van deze planten hebben we al zelf opgekweekt door te stekken of te vermeerderen, een ander deel hebben we reeds aangekocht (bij Eetbaar Goed, Kwekerij Arborealis en Ecoflora).

In de bloemenweide hebben we vervolgens ons plan uitgezet met gelabelde stokken, zodat we de planten nog gemakkelijk konden aanplanten na het aanbrengen van de mulchlaag. De bloemenweide is ondertussen bedekt met een lasagne van compost, karton en houtsnippers.

Aan de voorgevel van het huis, naast de wadi hebben we enkele jaren geleden twee kiwiplanten geplant (man & vrouw), maar door de hitte van de afgelopen jaren verschroeien deze elk jaar opnieuw. We gaan deze dan ook een nieuw plaatsje geven aan onze nieuw te bouwen kastanje pergola. Tegen de voorgevel komt een blauweregen in de plaats.

Struiken & laagstam

Ook in het ‘grote’ voedselbos hebben we voor de nodige aanvullingen gezorgd dit jaar. Vorige jaren hebben we ons op de aanplant van windbreaks grote bomen gefocust, nu beginnen we ons op de iets lagere planten te richten: laagstam fruitbomen & struiken. In het begin van het jaar hebben we al een eerste bestelling gedaan via kwekerij Arborealis. Dit najaar kwam hiervoor de samenaankoop bij De Verwildering op het ideale moment. Zo bestelden we nog 5 extra appelbomen en 2 perenbomen die van boomkwekerij De Linde komen en 2 grootvruchtige krentenboompjes en een (rode) appelbes van bij De Woudezel.

Enkele planten die het voorbije droge jaar niet overleefd hebben, hebben we vervangen. Dat kwam enerzijds door de droogte, maar eerder op het jaar heeft het ook plots stevig gevroren aan de grond, waardoor kleine planten toen ook al een een flinke tegenslag te verwerken hadden. Zo heeft één van de twee pawpaws van vorig jaar in de zomer de geest gegeven. Voor de vervanging hebben we nu gekozen voor zaailingen (van kwekerij Asimina) in plaats van geënte planten.

Voor een goede selectie aan variëteiten honingbes moet je dan weer bij kwekerij Eetbaar Goed zijn. Zij bieden pakketten aan met veel verschillende rassen. Honingbessen zijn sowieso zeer interessante planten in een voedselbos, aangezien ze vrij schaduwtolerant is. Naast de honingbessen hebben we hier ook gekozen voor een aantal gojibessen, dwergkwee en twee grootvruchtige krentenboompjes (ja we zijn grote fan van deze laatste soort). Na het zien van deze Facebook post, hebben we ook nog een extra walnoot aan ons bestellijstje toegevoegd! Het is zeker een aanrader om deze Facebook-pagina te volgen, dan zie je regelmatig foto’s van de verschillende planten en vruchten die ze kweken passeren…en dat geeft weer inspiratie voor uitbreidingen in ons voedselbos.

Tot slot hebben we ook een bloemenweide aan het voedselbos toegevoegd: met een mix voor vaste planten, aangevuld met phacelia en zonnebloemen. De eerste zijn erg in trek geweest bij de bijen en de laatste bij de vogels (o.a. putters) die de zaadjes in het najaar kwamen uitpikken. Tot zeer laat in het najaar konden we nog goudsbloemen terugvinden in de bloemenweide.

Water, mulch & schaduw

Eind 2019 hebben we van de gemeente verschillende ladingen bladafval mogen ontvangen. Die hebben we doorheen het jaar steeds aangevuld rondom de bomen om zo voldoende vocht vast te houden. Daarnaast hebben we ook het langere gras dat we van de paden zeisten rondom de bomen gelegd, ter bescherming tegen de droogte. Dit alles heeft ervoor gezorgd dat we de meeste fruitbomen met een minimum aan extra water door de droge periode hebben gekregen. Voor water te geven installeerden we een handpomp op de reeds aanwezige veedrinkput.

Dit seizoen zijn we jammergenoeg niet aan bladafval geraakt. Anderzijds hebben we wel een voorraad karton kunnen inslaan. Hiervan zijn we nu systematisch de plakband aan het verwijderen om ze rond de bomen de leggen. Het grote nadeel van karton is dat je er sowieso nog iets op moet leggen, of je kan het allemaal terugzoeken bij de naburige percelen na een windvlaag. Hiervoor hebben we een grote lading houtsnippers laten leveren, die we zowel in het minivoedselbos, onze tuin en het voedselbos verspreid hebben. 30 m³ leek veel, maar bleek uiteindelijk nog te weinig… Door de combinatie karton en een dikke laag houtsnippers zou het gras voldoende moeten afgestorven zijn tegen volgend jaar om de grondbedekkers en extra struiken te kunnen aanplanten.

Na een extra jaartje evaluatie hebben we gemerkt dat er momenteel nog veel te weinig beschutting te vinden is in het voedselbos: zowel tegen de wind als schaduwplekken. Daarom hebben we besloten om nog 25 extra Italiaanse elzen aan te planten, verspreid over heel het voedselbos. Deze zorgen voor extra organisch materiaal met hun bladafval (extra interessant aangezien ze stikstof fixeren), en zullen binnen enkele jaren schaduw kunnen geven. Op de heel lange termijn zal er natuurlijk eerder teveel dan te weinig schaduw zijn in het voedselbos. Wanneer we meer naar die situatie beginnen te evalueren, kunnen we deze elzen opsnoeien en of enkele terug verwijderen (en gebruik maken van het goede hout). Dit geeft ook de uitdaging aan voor het ontwerp van een dynamisch & complex systeem: initieel zullen veel planten in de zon staan, maar als de bomen groter worden komen ze meer en meer in de schaduw te staan. Sommige van deze planten hebben van nature de voorkeur voor de zon en andere dan weer de schaduw, maar elk jaar zal de situatie anders evolueren.

Eigen kweek

We hebben ondertussen al een heel aantal soorten op kleine schaal in onze tuin aangeplant. Zo kunnen we goed evalueren wat er wel of niet geschikt is voor onze grond. Veel van deze planten kunnen we vervolgens zelf vermeerderen, om ze dan een plaatsje in het voedselbos te geven. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

  • Verschillende soorten (bos)aardbeien: deze vormen zelf snel uitlopers die je kan verplanten naar een andere locatie.
  • Verschillende soorten kruipbraam: vergelijkbaar met de aardbeien vormen de bramen ook uitlopers. Je kan ze gemakkelijk vermeerderen en verplaatsen door de uitlopers in een pot met aarde te bedekken. Eens ze wortels hebben gevormd kan je ze van de moederplant losknippen.
  • Smeerwortel: de voedselbosplant bij uitstek is gemakkelijk te vermeerderen aangezien ze veel wortelstokken onder de grond vormen. Deze kunnen gemakkelijk uitgestoken worden en in potten verder opgekweekt worden, of verplant worden naar een andere locatie.
  • Mariadistel: een heel mooie aanvulling, ook voor de insecten! De mariadistel vermeerdert zich via het zaad. Er verschijnen in de buurt van de moederplant nieuwe distels, die je kan verplanten naar de gewenste locatie.
  • Aalbessen: deze zijn gemakkelijk te stekken, bv. na het snoeien.

Conclusie: beste groeiers

Na enkele jaren beginnen zich er steeds grotere verschillen af te tekenen tussen de boompjes en struiken die we eerder aangeplant hebben. Aangezien we ons op een droge zandgrond bevinden hebben veel planten het moeilijk gehad met de opeenvolgende warme zomers, maar er zijn er enkele die het bijzonder goed doen.

  • Bomen
    • Met voorsprong de iep: degene die we het eerste jaar hebben aangeplant gaan nu al richting 3 m. Helaas zullen deze later waarschijnlijk vatbaar zijn voor het iepenvirus.
    • Op de tweede plek de berkjes: dit jaar beginnen ze ook wit te kleuren, zodat ze nog beter gewapend zijn tegen de zon. Samen met de iep begint er zich een echt bosje te vormen achteraan op het voedselbos.
  • Haag
    • Met voorsprong de olijfwilg. Olijfwilg is een zeer interessante plant omdat het een stikstoffixeerder is en tevens veel insecten ondersteunt. Het gaat hier om de niet-groenblijvende Elaeagnus angustifolia. We hebben ook de groenblijvende Elaeagnus ebbingei als haag, maar deze heeft het in de winter steeds moeilijk bij de minste vorst.
    • Op de tweede plek: de meidoorn aan de zuidkant (eerste aanplantjaar) begint ook stevige stammetjes te krijgen, in vergelijking met de andere soorten die samen aangeplant zijn.